39 Hardnekkige conflicten oplossen een oplossing te onderscheiden op basis van overeenstemming over morele normen, en is in hoofdzaak een moreel antwoord. De oplossing die de Articulatie-ethiek onderscheidt is gebaseerd op een beter begrip van de eigen authentieke fundamentele waarden, en is daarmee vooral een ethisch antwoord. 1.3.2 Vooruitblik op de theorie van de Transformatieve Dialoog Het onderzoek van deel I zal uitwijzen dat de uitdagingen voor elk van de drie te onderzoeken theoretische denklijnen te groot zijn om een stabiele en rechtvaardige oplossing van IRMC’s te kunnen onderscheiden. Dit lijkt steun te impliceren aan filosofen die beweren dat conflicten over fundamentele waarden niet opgelost kunnen worden. Volgens deze agonistische denkers is rechtvaardigheid er niet bij gebaat om naïef te hopen dat een universele consensus wel tot stand kan worden gebracht. Die houding zou machtsuitoefening door dominante partijen juist kunnen legitimeren.36 Rechtvaardigheid is er volgens hen bij gebaat het bestaan van zulke conflicten te accepteren en een dialoog te blijven voeren die niet gericht is op rationele consensus, maar op een verbetering van de onderlinge relaties ondanks de fundamentele verschillen. Ik deel met deze agonistische kritiek dat het belangrijk is om identiteitsgerelateerde morele conflicten ook als zodanig te herkennen en dat een dialoog op basis van rationele argumentatie alleen geen oplossing biedt. Op basis van de analyse in deel I zie ik echter reden om tóch verder te kijken of een stabiele en rechtvaardige oplossing van IRMC’s onderscheiden kan worden. Uit de analyse van Politiek Liberalisme concludeer ik dat de strategie van het privatiseren van identiteitsverschillen ongerechtvaardigd is voor identiteiten waarin publieke expressie van fundamentele waarden essentieel is. IRMC’s bestaan juist omdat identiteiten in publieke zin met elkaar conflicteren. Om een oplossing van IRMC’s te onderscheiden is een theorie nodig waarin de gehele identiteit betrokken is. De Discours Ethiek is een theorie waarin ieder aspect van iemands identiteit betrokken kan worden bij het oplossen van conflicten, maar kan alleen stabiele en rechtvaardige oplossingen onderscheiden als is voldaan aan wat ik zal noemen een ‘moderne ethische aanname’. Deze aanname houdt in dat conflicterende partijen een identiteit hebben waarin universele morele normen altijd voorrang krijgen boven particuliere fundamentele waarden. Dit kan niet verondersteld worden in IRMC’s. Een verandering in het zelf-begrip van partijen in een IRMC richting deze moderne ethische aanname zou noodzakelijk zijn. Een discours waarin een verandering van zelf-begrip centraal staat noemt (Benhabib 1986, 338) een ‘moreeltransformatieve ervaring’. Zo’n moreel-transformatieve ervaring wordt in de Discours Ethiek niet geconceptualiseerd. De Articulatie-Ethiek biedt een theorie waarmee een discours als moreel-transformatieve ervaring geconceptualiseerd kan worden. Hiermee kan een stabiele en rechtvaardige oplossing van IRMC’s onderscheiden worden. In zo’n proces komen partijen door zich in elkaars identiteit in te leven tot een verfijnder zelf-begrip. Echter, vanuit het perspectief van elke identiteit moet een criterium voor ‘verfijnder’ gerechtvaardigd zijn. Zonder zo’n criterium kunnen partijen 36 Meer hierover in paragraaf 7.2.2. 1
RkJQdWJsaXNoZXIy MjY0ODMw