23 Hardnekkige conflicten oplossen beschrijft in praktijk wordt gebracht. Bijvoorbeeld, als ‘eerlijk zijn’ een waarde is van iemand, dan acht deze persoon het wenselijk of goed dat eerlijk zijn in praktijk wordt gebracht. Waarden kunnen door mensen als essentieel worden beschouwd voor wie zij zijn. Voor een orthodoxe gelovige is bijvoorbeeld de waarde ‘respect voor het heilige’ essentieel, en voor iemand anders ‘vrije zelfexpressie’. Voor hen zijn dit ‘fundamentele waarden’18 en het in de praktijk realiseren ervan vormt een essentieel commitment binnen hun identiteit. De verzamelde opvattingen over wat iemand als ‘van waarde’ beschouwt, ofwel waarden (‘values’), wordt ook wel iemands ‘idee van het goede (leven)’ genoemd (Rawls 1993, 104). Ik heb geen aanname over of alle mensen altijd (deels) dezelfde fundamentele waarden hebben. Voortbouwend op de voorstellen van Azar en Burton ligt het wel voor de hand dat fundamentele behoeften een rol spelen in ieders idee van het goede leven, maar er kunnen verschillende strategieën zijn om in die behoeften te voorzien. Een strategie bestaat bijvoorbeeld uit het hebben van bepaalde fundamentele waarden en die proberen te realiseren. Om identiteitsgerelateerde conflicten te begrijpen is het niet nodig een specifieke verzameling fundamentele behoeften te verdedigen als dé universele fundamentele behoeften. Het gaat om wat verschillende partijen beschouwen als deel van wie zij zijn, als hun identiteit. Hoewel identiteit betrekking heeft op subjectieve kenmerken, zijn er vaak zulke nauwe relaties met objectieve en sociale kenmerken dat een conflict lijkt te gaan over verschillende opvattingen over feiten of normen. Bijvoorbeeld in de discussie over Zwarte Piet gaat het over de vraag of Zwarte Piet wel echt racistisch ís (een objectieve insteek), of over de vraag of het überhaupt gerechtvaardigd is dat de ene groep zich bemoeit met de tradities van een andere groep (een sociale insteek). Doordat objectieve en sociale claims over en weer bestreden worden, is het niet altijd direct duidelijk dat er (ook) sprake is van een conflict over subjectieve aspecten, zoals fundamentele waarden. Mijn stelling is dat er hardnekkige conflicten zijn die alleen goed begrepen (en opgelost) kunnen worden door het conflict in de subjectieve dimensie te expliciteren. In de volgende paragraaf zal ik dit aan de hand van voorbeelden nader onderbouwen. 1.1.3 Conflicten begrijpen als identiteitsgerelateerd Een algemene definitie van ‘conflict’ luidt als volgt:19 “Conflict is the interaction of interdependent people who perceive incompatible goals and interference from each other in achieving those goals” (Folger, Poole, and Stutman 1993, 4). Deze definitie geeft aan dat een conflict niet per se betrekking heeft op een strijd om bestaansmiddelen, maar meer algemeen op de frustratie om doelen te realiseren doordat anderen van invloed zijn op de mogelijkheden om die doelen te realiseren. Een doel kan het verwerven van bestaansmiddelen betreffen, maar ook het in de praktijk realiseren 18 Ik licht hier mijn woordgebruik toe. Ik beoog geen principiële discussie over wat ‘waarden’ precies zijn (zie (Smith 1995, 133–50)). 19 Zie bijvoorbeeld (Folger, Poole, and Stutman 1993, 12–67) voor verschillende theoretische perspectieven op conflict. 1
RkJQdWJsaXNoZXIy MjY0ODMw