247 Samenvatting conflicten. Bij zulke conflicten is er immers sprake van niet-onderhandelbare (particuliere) fundamentele waarden die niet tegelijkertijd tot uitdrukking en realisatie kunnen worden gebracht. Hoe is dan ooit een stabiele oplossing te onderscheiden die vanuit het perspectief van elke identiteit gerechtvaardigd is, met andere woorden universeel rechtvaardig is? Sinds Kant en Hegel zijn verschillende theorieën ontwikkeld die de spanning tussen het universele en particuliere trachten op te lossen. Ik onderzoek voor 3 invloedrijke theoretische denklijnen of deze een stabiele en rechtvaardige oplossing van IRMC’s kunnen onderscheiden. Deze denklijnen hebben met elkaar gemeen dat rechtvaardigheid op de een of andere manier wordt gedefinieerd in een vorm van afstemming, ofwel overleg cq. deliberatie, tussen conflictpartijen. Ze zijn daarom alle drie te beschouwen als onderdeel van een ‘deliberatieve traditie’. De denklijnen verschillen qua strategie over hoe met identiteitsverschillen kan worden omgegaan. Ik onderscheid de volgende strategieën: • Strategie 1: het privatiseren van identiteitsverschillen: in deze strategie wordt er onderscheid gemaakt tussen een publieke en privé-sfeer. In de privé-sfeer is iedereen vrij om te leven naar particuliere waarden, maar de publieke sfeer wordt georganiseerd aan de hand van universeel onderbouwde normen. Een invloedrijke uitwerking van deze gedachte is te vinden in John Rawls’ Politiek Liberalisme. Bij het onderscheiden van oplossingen van IRMC’s lijkt de uitdaging op voorhand te zijn hoe de botsende identiteiten in de privésfeer gebracht en gehouden kunnen worden. Een IRMC is immers al een publiek conflict. • Strategie 2: het argumenteren vanuit identiteitsverschillen: in deze strategie worden identiteitsverschillen niet verbannen naar de privésfeer, maar volledig toegelaten in het publieke debat over rechtvaardige normen. Het idee is dat ieder denkbare norm of waarde voorgesteld mag worden in een dialoog waarin op basis van rationele argumenten (en niet bijvoorbeeld door machtsuitoefening) overeenstemming wordt bereikt. Jürgen Habermas’ Diskours Ethiek is een invloedrijke uitwerking van deze strategie. Op voorhand lijkt de uitdaging van deze denklijn te zijn om te laten zien hoe er over fundamentele waarden rationele argumentatie mogelijk is. Een rationele dialoog kán best tot nieuwe inzichten leiden over fundamentele waarden, maar argumenten lijken op voorhand niet doorslaggevend te zijn voor iemands identiteit. • Strategie 3: het inleven in identiteitsverschillen: deze strategie is gericht op een innerlijke verandering van de fundamentele waarden van de conflictpartijen. Het idee is dat door elkaars perspectief te leren kennen, partijen hun eigen zelf-begrip kunnen verfijnen. Op basis van het denken van Charles Taylor kan deze gedachte uitgewerkt worden in – zoals ik het noem- een ‘Articulatie-Ethiek’. Als morele conflicten benaderd worden als gelegenheid om het eigen zelf-begrip te verfijnen, kúnnen inderdaad stabiele en rechtvaardige oplossingen tot stand gebracht worden. De uitdaging is om te onderbouwen dat een nieuw zelf-begrip verfijnder, in de zin van authentiek, is dan het oorspronkelijke zelf-begrip. Als hier geen criterium voor beschikbaar is, dan is op A
RkJQdWJsaXNoZXIy MjY0ODMw