148 Hoofdstuk 5 Wat is ‘mindshaping’? Mindshaping houdt in dat iemands geest (‘target mind’, bijvoorbeeld van een kind) door een cognitief mechanisme (ofwel een patroon van hersenactiviteiten, zoals bijvoorbeeld plaatsvindt bij imitatie) in overeenstemming wordt gebracht met een voorbeeld-model (bijvoorbeeld dat van een betrouwbare verkeersdeelnemer). Het vormen van iemands geest zorgt er bij mindshaping voor dat een gedragspatroon wordt gevestigd, en niet slechts eenmalig gedrag (Zawidzki 2013, 30–32). In folk-psychologische189 termen houdt mindshaping in dat iemands overtuigingen en verlangens op een bepaalde manier gevormd worden. Als iemand zelf het voorbeeld-model kiest, zoals bij imitatie, dan is er sprake van ‘self-mindshaping’. Mindshaping kan op verschillende manieren plaatsvinden. Ik noemde ‘imitatie’ al als een voorbeeld van een cognitief mechanisme waarmee iemands mentale toestanden worden gevormd naar een voorbeeld. Een andere vorm van mindshaping is ‘sociaal leren’. Hierbij wordt samengewerkt om problemen op te lossen die individueel niet opgelost kunnen worden, bijvoorbeeld onderlinge coördinatieproblemen zoals elkaar willen passeren in een smalle gang. Specifiek voor mensen zijn zogenaamde ‘conformeringsmechanismen’. Deze kunnen onbewust en automatisch plaatsvinden, hetgeen het geval is als mensen gebaren of uitdrukkingen van elkaar overnemen of spiegelen, maar deze kunnen ook bewust gecreëerd zijn en de vorm krijgen van sociale normen (Zawidzki 2013, 36–58). Als mensen sociale normen internaliseren als hún overtuigingen en/of verlangens, dan is er sprake van socialisatie. Socialisatie kan begrepen worden als het zich eigen maken van een bepaalde betekenishorizon.190 Een betekenishorizon bestaat uit overtuigingen over hoe de wereld is, hoe mensen zich behoren te gedragen en wat waardevol of nastrevenswaardig is. Een betekenishorizon bestaat dan ook in de geest van elk van de leden van een gemeenschap, deels bewust, deels onbewust. Als iemand opgroeit, dan ontwikkelt iemands geest zich tegen de achtergrond van een gedeelde betekenishorizon. Stap voor stap maakt iemand zich de betekenishorizon eigen. De betekenishorizon constitueert een kader met de begrippen die in zelf-, persoons- en situatiemodellen gebruikt kunnen worden. Een betekenishorizon is daarmee constitutief voor hoe iemand zichzelf en anderen kan begrijpen. Aangezien de inhoud van een betekenishorizon zich in de geest bevindt, kan een betekenishorizon veranderen door mindshaping. Zo’n verandering kan dan nieuwe zelf-, persoons- en situatiemodellen toegankelijk maken. De betekenishorizon die iemand zich al opgroeiend eigen maakt, heeft een grote vormende invloed. Die invloed wordt vaak uitgeoefend door tal van ‘instituties’ waar mensen onderdeel van zijn of mee in aanraking komen. Instituties betreffen breed gedragen sociale normen en gebruiken. Soms is het toepassen of zelfs afdwingen hiervan aan instanties, zoals parlementen, scholen, rechtbanken en andere uitvoeringsorganisaties toevertrouwd. Instituties hebben een vormende invloed op wat mensen waarnemen, hoe zij reageren, wat zij met hun lichaam concreet doen, welke hersenprocessen plaatsvinden en daarmee ook hoe lichaam en hersenen 189 ‘Folk-psychology’ houdt in dat mensen mentale toestanden zoals overtuigingen en verlangens aan anderen toeschrijven, als een model van die ander (en eventueel zichzelf) (Gopnik and Wellman 1992, 150). 190 Of in Rawls’ termen een ‘levensbeschouwelijke doctrine’, of in Habermas’ termen een leefwereld, of in Taylor’s termen een moreel kader.
RkJQdWJsaXNoZXIy MjY0ODMw